In de biobased-materialen-revolutie vergeten we de gouwe ouwe wilg, een boom die bliksemsnel groeit in ons Hollandse polderlandschap. Donderdagmiddag 9 februari presenteerden 15 pioniers van de BlueCity Wilgen Hackathon op het terrein van voormalig melkveehouder Fam. Versluis in Meerkerk de verschillende toepassingen van de wilg in een bio-circulaire economie: het opstarten van polderlabs, wijkwadi’s, wilg als turfvervanger in potgrond en meer wilg in de waterbouw. Daarnaast start Waterschap Hollandse Delta een pilot om in de praktijk te onderzoeken hoe er meer wilg en andere natuurlijke materialen in oeverbeschoeiingen toegepast kunnen worden, ter vervanging van kunststof materialen. En natuurlijk hebben de deelnemers ook wilgen geplant. 

Vanaf oktober 2022 bundelden vijftien pioniers onder begeleiding van BlueCity die maanden lang hun kennis en kunde om de oer-Hollandse wilg weer terug te brengen in de Nederlandse houteconomie. De aanleiding voor deze Hackathon was de kansen die BlueCity signaleerde voor het gebruik van de wilg, waar op dit moment onvoldoende gebruik van werd gemaakt. Ten eerste vormt de wilg een waardevolle toevoeging in het landschap door het versterken van de biodiversiteit. Daarnaast is de wilg een veelzijdige bron van natuurlijk materiaal. Wilgentenen worden van oudsher veel gebruikt in de weg- en waterbouw bijvoorbeeld onder wegen als dijkversterker, als oeverbeschoeiing en in de grond om te draineren. Veel van deze toepassingen zijn verdrongen door plastic, bouwpuin, piepschuim of hardhout. Nu de roep om natuurlijke materialen steeds luider klinkt, biedt de wilg grote kansen om de circulaire economie verder aan te jagen. Om deze kansen te benutten, moet de wilg wel opnieuw geïntroduceerd worden in Nederland. Dit betekent ook dat er veel nieuwe wilgen geplant moeten worden. BlueCity bracht daarom in de Wilgen Hackathon opdrachtgevers, boeren, ontwerpers en groenaannemers bij elkaar om samen oplossingen te formuleren voor een grootschalige herwaardering van de wilg.  

De deelnemers die zich de afgelopen maanden in de Wilgen Hackathon bogen over deze puzzel waren Angelique Bonhof en Robert Pol (Van Aalsburg Griendhouthandel B.V.), Jan Versluis (voormalig melkveehouder uit Meerkerk), Rolf Balvert en Jimmie Dijke (GKB Groep), Bonnie Chopard (inlandschap), Willem van Doorn (ontwerpende agrariër), René Verhoeven en Jeroen Neele (Plant Health Care), Charl Goossens (VARTA-ValorisatieLab), Fred Booy (werkzaam met/voor DS Landschapsarchitecten en eigenaar Kwekerij Het Groene Huis in Boskoop), Jennifer de Jonge (Faunest: Architect voor de dieren), Inge Savelkouls-Huisman (Studio Inge Huisman), Wim Aardenburg (Landgoed Rorik), Zairah Khan (BlueO2), Sjaak Kreeft en Patrick Asmawidjaja (Yuverta) en Ruben van Praag (HOEK). 

Meerdere oplossingen om de wilg in bedrijf te brengen

De uitkomsten van de Wilgen Hackathon zijn net zo veelzijdig als de wilg zelf. Aan de vraagkant is een duidelijk signaal naar de markt nodig: dat natuurlijk, lokaal materiaal de voorkeur geniet boven materiaal van fossiele oorsprong zoals kunststof. Aan de andere kant moet het aanbod van wilgentenen groter worden en het nu al beschikbare wilgenhout de weg naar de markt vinden. Dit zijn volgens de deelnemers van de BlueCity Wilgen Hackathon de oplossingen om de wilg weer terug te brengen in ons systeem:

Polderlabs: de wilg in het agrarisch systeem 

Als resultaat van de Hackathon starten polderlabs op landgoed Rorik en bij deelnemende agrariër Jan Versluis. Daarin wordt onderzocht hoe wilgen passen in een gezond agrarisch systeem. Met name op de natte grond van het veenweidegebied groeit de wilg goed. Juist op deze gronden komt ook een aantal urgente problemen samen. De bodem- en waterkwaliteit moet beter, de biodiversiteit moet hersteld worden, de grondwaterstand moet omhoog en het aantal koeien per hectare omlaag. In deze veranderende omstandigheden kan de wilg een waardevolle bijdrage leveren. De wilg kan een mooie invulling zijn van bufferstroken die agrariërs straks verplicht moeten aanhouden. Niet alleen versterkt de wilg de biodiversiteit en vangt de uitspoeling van nutriënten op, de wilgentenen leveren ook nog geld op. Gisterenmiddag werden er wilgen geplant op het terrein van Versluis.

foto: Wilgentakken steken op het terrein van familie Versluis door Joke Geldhof, Heemraad Waterschap Hollandse  Delta, Arno van Prooijen, directeur Openbare Werken Rotterdam en Marc Bouwmeester, relatiemanager Hoogheemraadschap van Rijnland Credits: Jacqueline Fuijkschot

Meer wilg in de waterbouw

Eeuwenlang was de wilg het go-to bouwmateriaal in de weg- en waterbouw. En dat kan opnieuw gebeuren. Wilgen Hackathon partners Provincie Zuid-Holland, Gemeente Rotterdam, Hoogheemraadschap van Rijnland, Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard en Waterschap Hollandse Delta onderzoeken waar en hoe wilgentenen en andere natuurlijke materialen meer toegepast kunnen worden. Dit jaar test Waterschap Hollandse Delta op drie locaties in de regio, Rockanje en Vierpolders op Voorne-Putten en Middelharnis op Goeree-Overflakkee, hoe een oeverbeschoeiing van wilgentenen met een jute textiel presteert, met de intentie om deze oplossing op meer plaatsen toe te passen om het gebruik van kunststof geotextiel te verminderen. Daarnaast doet Hoogheemraadschap van Rijnland een pilot in de Ringvaart met wilgenmatten. Deze worden met verschillende waterplanten beplant, om zo de oever te beschermen en de biodiversiteit in het water te versterken. 

De wilg in de stad: wijkwadi’s 

In de stad is steeds meer aandacht voor de omgang met regenwater tijdens heftige buien. Een wijkwadi, waar regenwater langzaam wegzakt in de bodem, biedt de oplossing. In zo’n groene waterbuffer in de stad voelt de wilg zich thuis. De wilgentenen die vervolgens ieder jaar met buurtbewoners geoogst worden, kunnen in de directe omgeving toegepast worden. Bijvoorbeeld in schuttingen, of wie weet zelfs in manden. Zo wordt de wilg een groene bondgenoot voor klimaatadaptatie en sociale cohesie in de stad.

Wilg als turfvervanger in potgrond

Ieder jaar verdwijnt zo’n vier miljoen kubieke meter turf in potgrond. Dat is enorm schadelijk voor ons klimaat. Goed nieuws dus dat deelnemers in de Wilgen Hackathon aan het experimenteren zijn met wilg als turfvervanger in potgrond. Door wilgenhout te vervezelen, ontstaat een product van lokale oorsprong dat helpt om potgrond luchtig te maken en water vast te houden. Daarnaast zit in wilg een aantal interessante stoffen zoals salicine die de groei van planten stimuleren.

BlueCity Hackathons

BlueCity staat voor een circulaire samenleving waarin materialen, producten en processen natuur versterkend zijn. Om dat voor elkaar te krijgen, valt er nog flink wat te hacken in ons huidige economische systeem. Enter: de BlueCity Hackathons. Een hackathon is een programma van drie maanden. Het wordt door BlueCity georganiseerd wanneer BlueCity denkt dat er voldoende innovaties, startups of bedrijven in de markt zijn, maar dat deze pioniers moeite hebben met opschalen vanwege een fout in het maatschappelijke of economische systeem. Na het succes van de Regenwater en Wol Hackathons was het deze winter tijd voor twee Hout Hackathons. Naast de Wilgen Hackathon presenteerden afgelopen maandag dertien pioniers in de houtsector van de Kruislaaghout Hackathon. 

Partners

De BlueCity Hout Hackathons 2023 worden mogelijk gemaakt door bijdragen van de Provincie Zuid-Holland, de Gemeente Rotterdam, het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en Waterschap Hollandse Delta. De Wilgen Hackathon wordt aanvullend ondersteund door het Hoogheemraadschap van Rijnland en het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard.